زمان تقریبی مطالعه: 6 دقیقه
 

علی بن حمزه کسایی





ابوالحسن علی بن حمزه کسائی (م ۱۸۹ق)، از پیشوایان علم نحو و قرائت و یکی از قراء سبعه در قرن دوم هجری قمری در بغداد بود.


۱ - معرفی اجمالی


ابوالحسن علی بن حمزة بن عبدالله بن بهمن کسائی کوفی بغدادی اسدی، اصالتاً ایرانی و اهل کوفه بود
[۱] ابن جزری، محمد بن محمد، غایة النهایه، ج۱، ص۵۳۵.    
و دوران کودکی را در آنجا سپری کرد
[۲] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۸، ص۲۳۳.    
و سپس در بغداد سکنی گزید.
[۳] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۴۰۲.    


۲ - کسب علم


وی در بزرگسالی نزد معاذ بن مسلم هراء، رواسی و دیگران به فراگیری دانش‌های روز پرداخت.
[۴] ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۹۰.    
با هدایت خلیل نحوی به حجاز، نجد و تهامه کوچ کرد
[۵] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۱۲، ص۳۰۰.    
و از اعراب آن نواحی در زمینه لغت‌های نادر و غریب بهره برد.
[۶] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۸، ص۲۳۴.    
کسائی همچنین از امام صادق (علیه‌السّلام)، سلیمان بن ارقم و اعمش حدیث شنید
[۷] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۱۲، ص۳۰۰.    
و نزد ابان بن تغلب،
[۸] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۸، ص۲۳۳.    
حمزه زیات
[۹] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۴۰۲.    
و ابن ابی لیلی
[۱۰] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۹، ص۱۳۱.    
فنون قرائت آموخت.

۳ - تدریس و شاگردان


دانشمندانی چون فراء، خلف احمر، قاسم بن سلام و جمعی دیگر از شاگردان برجسته وی در روایت و قرائت بودند.
[۱۱] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۱۲، ص۳۰۱.    
[۱۲] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۸، ص۲۳۳.    
کسائی در نحو و لغت از عالمان ممتاز و در قرائت از قراء سبعه
[۱۳] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۴۰۲.    
و در شعر از شاعران کم‌گوی به شمار می‌رفت.
او قواعدی در نحو
[۱۴] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۸، ص۲۳۳.    
و قرائت وضع کرد. گویند که وی در بغداد به تعلیم و تربیت رشید (خلافت ۱۷۰-۱۹۳ق) و امین (خلافت ۱۹۳-۱۹۸ق) دو خلیفه عباسی اشتغال داشت.
[۱۵] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۴۰۶.    
[۱۶] ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۲، ص۱۳۰.    
او همچنین با یونس نحوی
[۱۷] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۱۲، ص۳۰۰.    
و سیبویه
[۱۸] خزرجی، احمد بن عبدالله، خلاصة تذهیب تهذیب الکمال، ج۷، ص۳۱۳.
مناظره کرد.

۴ - وفات


سرانجام در سال ۱۸۹ق
[۱۹] بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الکبیر، ج۶، ص۲۶۸.    
در راه طوس در زنبویه، از روستاهای ری وفات یافت و در همان‌جا مدفون گردید.
[۲۰] خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۴۱۰.    
او هنگام وفات هفتاد سال داشت.

۵ - تالیفات


آثار کسائی عبارت‌اند از: معانی القرآن، مختصر فی النحو، القراءات، اختلاف مصاحف اهل المدینة و اهل الکوفة و اهل البصرة، اجزاء القرآن، مقطوع القرآن و موصوله
[۲۱] ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۵۶.    
ما تشابه من الفاظ القرآن و تناظر من کلمات الفرقان
[۲۲] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۹، ص۱۵.    
، عدد آی القرن
[۲۳] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۵، ص۲۳۱.    
، نسب رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)
[۲۴] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۴، ص۱۳۹.    
، العوامل فی النحو
[۲۵] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۱۷۹.    
، اشعار المعایاة و طرائقها، قصص الانبیاء
[۲۶] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۳۲۸.    
، الحروف
[۲۷] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۴، ص۲۸۹.
، المصادر
[۲۸] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۴، ص۳۳۲.
، النوادر الاصغر، النوادر الاوسط، النوادر الاکبر
[۲۹] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۴، ص۳۴۵.
، الهجاء و الهاآت المکنی فی القرآن.
[۳۰] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۴، ص۳۵۰.
[۳۱] ابن قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، المعارف، ص۵۴۵.    
[۳۲] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ج۲، ص۱۶۲.    
[۳۳] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۴، ص۲۸۳.    
[۳۴] قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۱۱۲.    
[۳۵] ابن ابی حاتم رازی، عبدالرحمن بن محمد، الجرح و التعدیل، ج۶، ص۱۸۲.    
[۳۶] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۴، ص۱۷۳۷.    
[۳۷] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة والنهایه، ج۱۰، ص۲۱۸.    
[۳۸] ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۶، ص۱۵۹.
[۳۹] داوودی، محمد بن علی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۴۰۴.    
[۴۰] یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآت الجنان، ج۱، ص۳۲۴.    
[۴۱] ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۳، ص۲۹۵.    
[۴۲] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۲، ص۴۰۷.    


۶ - پانویس

 
۱. ↑ ابن جزری، محمد بن محمد، غایة النهایه، ج۱، ص۵۳۵.    
۲. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۸، ص۲۳۳.    
۳. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۴۰۲.    
۴. ↑ ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۹۰.    
۵. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۱۲، ص۳۰۰.    
۶. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۸، ص۲۳۴.    
۷. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۱۲، ص۳۰۰.    
۸. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۸، ص۲۳۳.    
۹. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۴۰۲.    
۱۰. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۹، ص۱۳۱.    
۱۱. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۱۲، ص۳۰۱.    
۱۲. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۸، ص۲۳۳.    
۱۳. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۴۰۲.    
۱۴. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۸، ص۲۳۳.    
۱۵. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۴۰۶.    
۱۶. ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۲، ص۱۳۰.    
۱۷. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۱۲، ص۳۰۰.    
۱۸. ↑ خزرجی، احمد بن عبدالله، خلاصة تذهیب تهذیب الکمال، ج۷، ص۳۱۳.
۱۹. ↑ بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الکبیر، ج۶، ص۲۶۸.    
۲۰. ↑ خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۴۱۰.    
۲۱. ↑ ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۵۶.    
۲۲. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۹، ص۱۵.    
۲۳. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۵، ص۲۳۱.    
۲۴. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۴، ص۱۳۹.    
۲۵. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۱۷۹.    
۲۶. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۳۲۸.    
۲۷. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۴، ص۲۸۹.
۲۸. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۴، ص۳۳۲.
۲۹. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۴، ص۳۴۵.
۳۰. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۴، ص۳۵۰.
۳۱. ↑ ابن قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، المعارف، ص۵۴۵.    
۳۲. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیة الوعاة، ج۲، ص۱۶۲.    
۳۳. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۴، ص۲۸۳.    
۳۴. ↑ قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۱۱۲.    
۳۵. ↑ ابن ابی حاتم رازی، عبدالرحمن بن محمد، الجرح و التعدیل، ج۶، ص۱۸۲.    
۳۶. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۴، ص۱۷۳۷.    
۳۷. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة والنهایه، ج۱۰، ص۲۱۸.    
۳۸. ↑ ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۶، ص۱۵۹.
۳۹. ↑ داوودی، محمد بن علی، طبقات المفسرین، ج۱، ص۴۰۴.    
۴۰. ↑ یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآت الجنان، ج۱، ص۳۲۴.    
۴۱. ↑ ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۳، ص۲۹۵.    
۴۲. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۲، ص۴۰۷.    


۷ - منبع


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۵۵۰-۵۵۱، برگرفته از مقاله «علی کسایی».


رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 189 (قمری) | شخصیت‌های قرن 2 (قمری) | قاریان قرن 2 (قمری) | قراء سبعه | مؤلفان قرن 2 (قمری) | نحویان قرن 2 (قمری)




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.